شکل و شمایل نوشابه‌های زمزم روزگاری برای همه ما خاطره‌انگیز بود. شیشه‌هایی در جعبه‌های شش‌تایی که انتظار تمام شدنشان را می‌کشیدیم و آنها را به بقالی محل تحویل می‌دادیم و یک جعبه نوشابه زرد دیگر می‌خریدیم. هرچند هنوز هم در سوپرمارکت‌ها ردپای زمـزم به چشم می‌خورد و در سال‌های اخیر این کارخانه با مدرن کردن ظاهر محصولاتش سعی کرده است از غافله بازار نوشابه‌های خوش‌رنگ و لعاب خارجی عقب نماند، به نظر می‌رسد این بزرگ‌ترین برند تولیدکننده نوشابه در داخل کشور جایگاهی آن‌چنان‌که بایدوشاید در بازار این روزهای ایران ندارد و درگذر سال‌ها نتوانسته تصویر نوستالژیک خود در ذهن مشتریان داخلی را تثبیت کند. با این شرایط بیش از آنکه در سوپرمارکت‌ها به دنبال نوشابه‌های زرد و سیاه زمـزم باشیم، با دیدن دوغ‌های شیشه‌ای آبعلی یا دلسترهای استار به سراغ آنها می‌رویم. بااین‌حال، شرکت زمـزم مدعی است که حدود ۴۷درصد نوشیدنی‌های بازار داخلی را تولید می‌کند و سالانه 2⁄ 5 میلیارد بطری نوشیدنی روانه بازار ایرانی می‌کند.
زمزم؛ قبل و پس از انقلاب
صحبت از تأسیس اولین کارخانه نوشابه‌سازی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد، ماجرا به سال‌ها قبل از پیدایش نام زمـزم در تهران بازمی‌گردد، کارخانه رسمی زمـزم یا همان پپسی‌کولای سابق، حرف از برندی 61 ساله می‌زند، اما پیش از آن نخستین کارخانه نوشابه‌سازی در ایران توسط میرزاتونی در تهران راه‌اندازی شد، کارخانه‌ای که به‌سرعت ورشکست شد و برند تازه‌کارش را به فردی به نام ساهاکیان واگذار کرد، کسی که بعدا سلطان نوشابه‌سازی ایران لقب گرفت. تولید نوشابه در آن روزها تحت لیسانس شرکت‌های بزرگ خارجی انجام می‌شد و هنوز نوشابه ایرانی به بازار نیامده بود. کارخانه ساهاکیان در شهرهای ساری، همدان، ارومیه و تبریز شعبه داشت و نوشابه‌ها با نام‌های کوکاکولا، کانادادرای و فانتا تولید می‌شدند.
مدتی بعد از فعالیت‌های تولیدی سلطان نوشابه‌سازی ایران، حبیب ثابت‌پاسال، موسس تلویزیون ملی ایران و صاحب‌امتیاز پپسی‌کولا و شهروندی یزدی که بعدها صاحب کارخانه خوشگوار در خراسان شد، به صنعت نوشابه‌سازی روی آوردند. برند زمزم نتیجه همکاری این دو نفر بود که در آذرماه سال 1334تاسیس شد و نام خود را ثبت کرد. هرچند این شرکت خود را به نام اولین شرکت تولید نوشابه گازدار به ثبت رسانده است، اما روایت تاریخی می‌گوید سال‌ها قبل از زمـزم مردم ایران ساندویچ‌هایشان را با نوشابه می‌خوردند. زمزم هم به تقلید از برندهای پیشین، تا روزهای قبل از انقلاب محصولاتش را تحت لیسانس شرکت‌های خارجی روانه بازار می‌کند، اما با وقوع انقلاب جمهوری اسلامی این کارخانه خصوصی سرنوشتی دیگر یافت.
بعد از سال ۵۷ شرکت زمزم به مالکیت سازمان بنیاد مستضعفان در‌آمد و هنوز هم زیر پرچم این بنیاد فعالیت می‌کند. طولی نکشید تا آزمایشگاه واحد زمزم تهران در شهریور 1360موفق به فرموله‌کردن عصاره پپسی و متعاقبا عصاره پرتقالی می‌شود و این فرمول انقلابی در استقلال زمزم از کارخانه‌های خارجی است. همزمان زمزم منابع تهیه عصاره‌های اولیه‌اش را تغییر داد، خود را از قرارداد خرید عصاره پپسی‌کولا هم رها کرد و این‌گونه در روزهای جنگ که نوشابه کالایی کمیاب در بازار ایران بود، به حیات خود قوام دیگری بخشید. ما در باب روزهایی سخن می‌گوییم که نوشابه، که تا پیش از آن یکی از معدود نوشیدنی‌های کنار ساندویچ بود، آنچنان در بازار کم شد تا عبارت «نوشابه بدون ساندویچ نداریم» بر ویترین ساندویچ‌فروشی‌ها خودنمایی می‌کرد.
داستان لوگوی زمزم
روایت لوگوی شرکت یکی از جالب‌ترین حکایت‌های زندگی زمزم است. اتود اولیه آن با آنچه امروز ما از زمـزم می‌شناسیم، متفاوت بود. به گفته کارشناسان صنعت نوشابه زیباترین طرح زمـزم که تبدیل به بزرگ‌ترین اشتباه آن شد، لوگوی تجاری‌اش بود. لوگویی که در سال 1365و پیش از شروع صادرات زمزم به کشورهای خارجی اتود خورد و آن‌قدر مورد استقبال مدیران قرار گرفت که در مدت کوتاهی بر تمام شیشه‌ها و بطری‌های کارخانه چاپ شد. ازآنجایی‌که زمـزم شرکتی پیشگام در صادرات نوشابه به کشورهای آسیای میانه بود، وقتی وارد این بازارهای خارجی شد، همسایگانش که فقط با الفبای سیریلیک و اندکی لاتین سروکار داشتند، بانامی مواجه شدند که نمی‌توانستند آن را به‌خوبی بخوانند و تنها برداشتشان از لوگوی زمزم، چیزی شبیه پی‌پی بود، که در بسیاری از زبان‌های منطقه معنای جالبی ندارد. دلیل این مسئله خوانش طبیعی فارسی و از راست به چپ لوگوی طرح شده بود. به دنبال این ماجرا مدیران زمـزم لوگوی محبوب خود را تغییر دادند و طرحی نو در پیش گرفتند، همان طرحی که این روزها زمزم با آن شناخته می‌شود.
برندی که 61سال قبل با یک خط تولید کارخانه‌اش را راه‌اندازی کرد، امروز 13شرکت در شهرهای مختلف ایران دارد و در کنار آن چندین شرکت خارجی در کشورهای همسایه تحت لیسانس زمـزم ایران، محصولات مختلف این برند را تولید می‌کنند. به ادعای این برند تعداد محصولات زمزم در بازار داخلی و خارجی عدد 100 را نشان می‌دهد، اما به نظر می‌رسد دیگر اقبال زیادی از نوشابه‌های زمـزم در بازار داخلی نمی شود و برندی که مدعی‌داشتن بزرگ‌ترین کارخانه تولید نوشیدنی‌های اسلامی در بازار ایران است، دیگر از نوشابه‌های زرد و سیاه خود هویت نمی‌گیرد، بلکه با روی‌آوردن به عرصه تولید نوشیدنی‌های دیگری چون دلستر، دوغ و نوشابه‌های انرژی‌زا برای امتداد فروش خود در عرصه داخلی و خارجی تلاش می‌کند. مدیرعامل این کارخانه می‌گوید که درحال‌حاضر کارکنان خانواده زمزم، که به‌طورمستقیم یا غیرمستقیم با این صنعت درگیر هستند و به بیش از 25 هزار نفر می‌رسند، از موفقیت نسبی این برند در بازار داخلی و صادراتش به کشورهای آسیایی و اروپایی حکایت می‌کند، حتی اگر نوشابه‌های زمزم کمتر از قبل در یخچال مغازه‌ها به چشم بیایند.
