یزد را همه با شیرینی‌هایش می‌شناسند، شیرینی‌هایی که طعم آنها هرگز فراموش نمی‌شود و باقلوا و قطاب در این میان شهرت و آوازه‌ای جهانی دارند.
شیرینی‌فروشی‌های مطرح یزد همیشه شلوغند و معمولا در صف مشتریان حاج خلیفه‌های معروف، مسافرانی از همه نقاط کشور و گردشگران خارجی مشاهده می‌شوند، گردشگران و مسافرانی که در لیست خرید آنها حتما نام باقلوا و قطاب دیده میشود.
شیرینی‌های یزد به باقلوا و قطاب خلاصه نمی‌شود، یزد ده‌ها نوع شیرینی دیگر نیز دارد که گرچه در سایه باقلوا و قطاب، نام چندانی از آنها برده نمی‌شود اما آنها نیز مشتریان خاص خود را دارند.
شیرینی‌های رنگارنگ و متنوع
پشمک، حاجی بادام، سوهان آردی، نان منقا، نان برنجی یزدی، شیرینی بادامی، لوز پسته، لوز بادام، لوز نارگیل، قطاب بی‌شکر، لوز زعفران، کیک یزدی و … از شیرینی‌های معروف یزدی هستند که به فهرست این شیرینی‌ها باید شیرینی‌های خاصی که در ابرکوه، بافق و خاتم تهیه میشود نیز اشاره کرد.
نام پشمک و کیک یزدی را شاید در همه نقاط کشور شنیده باشید اما اطمینان داشته باشید که پشمک و کیک یزدی یزد متفاوت با همه چیزهایی است که تاکنون میل کرده‌اید.
بعد از شیرینی، برخی دسرهای یزدی نیز شهرت دارند و اصلا فروشگاه‌هایی ویژه عرضه این خوراکی‌ها در یزد وجود دارد.
سورک؛ شیرینی خانگی
یزد به جز شیرینی‌های معروف و مشهورش، شیرینی‌های خانگی نیز دارد که در هیچ مغازه‌ای به فروش نمی‌رسد، نام این شیرینی «سورک» است.
سورک از زمان بسیار قدیم در یزد وجود داشته و در واقع به نوعی شیرینی زرتشتی‌های یزد به شمار می‌رود اما همه مردم یزد علاقه خاصی به این شیرینی دارند و معمولا برای خیرات اموات آن را درست می‌کنند.
سورک قیافه‌ای شبیه به کوکو سیب زمینی دارد اما ترکیبات آن آرد، آب و مخمر است که البته این بخش را اغلب از نانوایی‌ها تهیه می‌کنند و چانه‌های خمیر را خریداری می‌کنند و با اضافه کردن مقدار کمی آب، چانه‌های خمیر را اندکی شل‌تر می‌کنند.
به این خمیر، تخم گشنیز و گیاهی به نام گل زردک اضافه می‌کنند و آن را در روغن کنجد یا به گویش یزدی‌ها، روغن ارده سرخ می‌کنند و بعد از سرخ شدن روی آن خاکه قند می‌پاشند، سورک را بعضی‌ها کوچک و به اندازه یک کوکو و بعضی‌ها بزرگ و به اندازه یک نان تافتون درست می‌کنند.
این شیرینی نیز بسیار خوشمزه است و پنج‌شنبه‌های آخر سال معمولا در همه خانه‌ها از آن طبخ میشود و بوی سورک در همه کوچه‌ها و محله‌ها به مشام می‌رسد.
فالوده یزدی
فالوده یزدی، فالوده‌ای متفاوت با همه فالوده‌هایی است که تاکنون میل کرده‌اید.
دانه‌هایی پهن‌تر و کوتاه‌تر از فالوده‌های معمول در بازار دارد و با تخم شربتی، خاک‌شیر، عرق کاسنی، گلاب و عرق بیدمشک و از همه مهم‌تر با تکه‌های درشت یخ سرو میشود.
ماقوت
ماقوت هم در واقع چیزی شبیه به ژله است اما با نشاسته و شیر و رنگ‌های خوراکی نظیر زعفران، کاکائو و … تهیه میشود و در اغلب بستنی فروشی‌های سنتی سرو میشود.
بعد از شیرینی‌ها و دسرهای معروف یزد، آش‌ها نیز جایگاه ویژه‌ای در یزد دارند و آش شولی و آش گندم یزد را در هیچ کجای کشور نمی‌توان یافت.
آش شولی
آش شولی یک آش ساده و سبک است که با شیوه‌های مختلف و در چند مدل می‌توان آن را طبخ کرد اما ساده‌ترین آن ترکیبی با عدس، شوید و اسفناج یا برگ چغندر دارد، در بعضی انواع دیگر شولی به آن حبوبات دیگر، باقالی و در زمستان‌ها شلغم به آن اضافه می‌کنند.
شولی در همه فصل‌های سال در یزد طبخ میشود، در بهار با باقالا محلی (اندازه‌ای کوچکتر از باقالای معمولی دارد و بسیار خوش‌طعم است و سردی آن نسبت به باقالاهای موجود در بازار کمتر است) و شوید و اسفناج، در زمستان با برگ چغندر، شلغم و چغندر و در بقیه فصول سال به صورت ساده یا به همراه حبوبات دیگر طبخ میشود.
شولی را برخی با چاشنی آبغوره، برخی با چاشنی سرکه و برخی ساده طبخ می‌کنند و کلا آش شولی گرچه به زبان ساده است، اما هرکس برای خود روشی برای طبخ این آش بی‌نظیر دارد و البته اغلب شولی‌هایی که در رستوران‌ها و برخی مراکز خدماتی عرضه میشود، کیفیت شولی‌های خانگی را ندارد و اغلب، مسافران را از این آش خوشمزه دلزده می‌کند.
آش گندم
آش گندم ترکیبی از گندم، گوشت، نخود، لوبیا، عدس، ادویه و فلفل است و مدت زمان بالای طبخ این آش و نیاز به هم زدن مکرر آن، ترکیبات این آش را کاملا له می‌کند.
بسیاری از مسافران، آش گندم یزد را با حلیم اشتباه می‌گیرند و انتظار مزه و طعم حلیم را دارند در حالی که این آش هیچ شباهتی با حلیم ندارد و فقط له شدن مواد آن، همان کشداری حلیم را برای این آش ایجاد می‌کند.
آش گندم هم در واقع آش نذری‌های یزد است و یزدی‌ها از آن به عنوان آش امام حسین (ع) یاد می‌کنند.
قیمه یزدی
قیمه یزدی هم از معدود غذاهای سنتی یزدی‌ها است. این قیمه غلیظ تر و پر ادویه‌تر از قیمه‌های معمولی است و سیب‌زمینی آن داخل خورشت ریخته میشود اما شاخصه اصلی این قیمه، استفاد از نخود به جای لپه و استفاده از مقدار گوشت بیشتر است.
در این قیمه، نخود آبگوشتی پس از اینکه دو روز خیس خورد، دو لپه میشود و در طبخ این خورشت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
غذاهایی مثل «آبدوماست خیار»، «کماج»، «کله جوش» و … نیز از غذاهای سنتی یزدی‌ها به شمار می‌رود.
ارده
یزد، روغن ارده، حلوا ارده و محصولات کنجدی منحصر به فردی نیز دارد که اصل این محصولات مربوط به شهرستان اردکان است.
روغن ارده یا همان روغن کنجد، در طب بسیار حائز اهمیت است و یکی از سالم‌ترین و خوشمزه‌ترین روغن‌ها است و بسیاری از مسافران، این روغن را با خود به دیگر شهرها سوغات می‌برند و بعد از روغن، ارده و حلوا ارده در جایگاه بعدی از نظر اهمیت قرار دارند.
محصولات کشاورزی
یزد در زمینه برخی میوه‌ها نیز شهرت بالایی دارد و گرچه شاید شهرت آن بیشتر نصیب سایر استان‌ها شده باشد اما هرکس زعفران، پسته، انار و محصولات گلخانه‌ای یزد را استفاده کند، خود به تفاوت و کیفیت این محصولات نسبت به سایر استان‌ها اذعان می‌کند.
برخی محصولات کشاورزی نیز به جز یزد در هیچ نقطه‌ای از کشور مشاهده نشده، «کدو گَرُک»، یکی از معجزه‌های درمان سرماخوردگی است. کدویی با رنگ سبز و گاهی رنگی نزدیک به زرد، ظاهری شبیه به کدوهای تزئینی اما با اشکال نامنظم به طور که معمولا دو کدو یک شکل و یک سایز در بین انبوه کدو کرگ‌ها مشاهده نخواهید کرد.
این کدو بیشتر در فصل پاییز و زمستان وجود دارد و بسیاری از یزدی‌ها بر این عقیده‌اند که وقتی سرما می‌خورند، تا از این کدو میل نکنند، بیماری آنها بهبود نخواهد یافت.
نان خشک یزدی
نان خشک یزدی هم شهرتی در میان مردم دارد. این نان حاصل خشکه‌پزی نان‌های قطوری است که با دانه‌هایی نظیر سیاه‌دانه، زیره، تخم گشنیز، گل زردک و … طبخ شده و ساعت‌ها در تنور مانده تا خشک شود.
این نان به دلیل اقلیم یزد و قحطی‌هایی که در گذشته‌های دور در یزد وجود داشته، تهیه شده و استفاده از آن تا زمان حال در میان مردم رایج است.
این نان گرچه با همه غذاها قابل استفاده است اما استفاده از آن با غذاهای سرد مثل ماست و خیار، پنیر و گردو و … طعمی لذت‌بخش‌تر خواهد داشت.
انار یزد
انار یزد به ویژه انار تفت و مهریز و شاهدیه هم شهرت بسیاری دارند، انارهای ترش و شیرین و ملس، انارهایی متنوع از سفید رنگ تا سیاه، برخی از انواع انار در شاهدیه هسته ندارد و این انار در کشور منحصر به فرد است.
بادمجان سفید و زردآلوی نوبرانه ابرکوه، انگور خاتم، محصولات لبنی ندوشن، انجیر مهریز و بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر نیز به خاطر کیفیت و طعم بی‌نظیری که دارند، به نوعی سوغات یزد محسوب میشود که البته این نوع سوغات بیشتر توسط یزدی‌هایی که ساکن تهران و سایر شهرها شده‌اند، خریداری میشود و بقیه گردشگران و مسافران از تفاوت این محصولات بی‌اطلاعند.
عرقیات گیاهی، شیره‌های انگور و خرما و توت، ادویه و حنا و ده‌ها خوراکی دیگر از سوغات‌های منحصر به فرد یزد به شمار می‌روند.
